Dilan ve Engin Polat, sosyal medyada yıllardır olan kişiler olsa da son yıllarda dozunu artırdıkları gösteriş yine de insanlar tarafından ya gülünç, ya haset ya da şaşkınlık duygularıyla karşılanıyordu. Ancak alım gücündeki düşüş haset duygularını artırıp bir de üzerine işin içine aşağılama ve hakaret girince tepkiler arttı, yayıldı, medya konuya el attı ve beklenen son geldi. Peki bu sonu hesap etmede, görmezden gelerek, büyük bir körlük ve özgüvenle hareket eden Polat çiftinin psikolojisi için uzmanlar ne dedi?
Bizim kültürel kodlarımızda “çok laf yalansız, çok mal haramsız” olmaz söylemi meşhurdur. Sermaye düşmanı olmasak da sorgulama devreye girer.
Aslında bu tüm dünyada da böyledir. Klasik anekdotta olduğu gibi: David Rockefeller sorgusunda ‘Bana kazandığım ilk bir milyonun hesabını sormayın daha sonra kazandığım her kuruşun hesabını verebilirim.’ Dilan ve Engin Polat çiftine de bu hesapsız, pervasız harcanan, göze sokulan ve matematik bilmemekten mi, imaj çalışmasından mı bilinmez uçuk rakamların telaffuz edildiği servetin hesabı soruldu. Beklendiği gibi ‘sadece çalışarak, akılla, ticari dehayla’ sıfırdan gelmenin mümkün olmadığı yeniden görüldü.
Fitili ateşleyen bu uçak olmuştu. Dilan Polat’ın doğum günü için kiralanan uçak, satın alındı olarak lanse edildi.
‘Uçak alacak ne iş yapıyorlar’ denildi. Dilan Polat da ‘istersek alırız züğürtler’ diyerek kameraya tükürdü. Bunun üzerine gazeteciler sormaya başladı ve ticaret sicilleri ortaya döküldü.
Peki, psikologlar, Dilan ve Engin Polat çiftinin sosyal medyada bu derece gösterişli hayatını nasıl yorumladı?
BBC Türkçe’de Burak Abatay’ın görüştüğü psikologlar, Polat çiftini yorumladı.
Dilan Polat, Armağan Çağlayan’ın YouTube programı Gör Beni’de sosyal medya hayatı için, “Burası benim hayatım. Ağlarken de, gülerken de, sıkıntı yaşarken de, para harcarken de paylaşım yapıyorum. Benim hayatım bu” demişti. Bu sözlerden yaklaşık 1,5 ay sonra kara para aklama ve birçok suçlamayla tutuklandı.
“Ben sosyal medya fenomeni değilim, iş kadınıyım” dese de eşi Engin Polat ile sosyal medya hesapları gayet profesyonel yönetilip, lüks ve gösterişli hayatları “post”larının ana karakteriydi. Paylaşımları kamuoyunu uzun süre meşgul etti.
Instagram ve TikTok’ta milyonlarca, Twitter’da da yüzbinlerce takipçisi olan Dilan Polat’ın paylaşımlarında, altın tozu atılan Türk kahvesi, eşinin çiçek şeklinde dolarlar, eurolarla bezenmiş hediyeleri, pırlantacı açması, helikopter turları, kuryeye altın takmaları hepsi vardı.
Uzman psikolog Cemre Soysal, sosyal medya kullanıcılarını parayla kurdukları ilişkiye göre üçe ayırıyor:
-
İlki doğrudan sosyal medyadan para kazanan insanlar,
-
İkincisi para kazandığı konuyu/işini sosyal medyadan sunanlar,
-
Üçüncüsü de popülerlik oluşturarak sosyal medyadan para kazanmaya çalışanlar.
Dilan Polat, sosyal medya paylaşımlarının işinin bir parçası olduğunu söylüyordu.
Instagram hikayeleri sayesinde milyonlarca kişiye işiyle ilgili bildirimlerin ulaştığını belirten Polat, ‘Bu sayede şubelerime müşteri kazandırıyorum. Ürünlerimi tanıtıyorum’ derken, ‘Sürekli ürün tanıtım yaptığınız zaman insanlar sizi bu kadar izlemeyi sevmeyebiliyor. Aralara kendi hayatından kesitler paylaşmam gerekiyor’ demişti.
Psikolog Soysal, Polat çiftinin gösterişinin yokluktan çıkmış olduğunu belirterek, “Ben hiçken, şu kadar para kazandım ve başardım. Siz de bunu görün” bakış açısı taşıdığını söylüyor.
‘Sosyal medya olmasaydı da bunu başka yerlerde görürdük. Bu insanların yeni keşfettikleri zaafı değil. Sosyal medya, normalde ulaşamayacakları insanlara da ulaşmalarını sağlıyor’ diyen Soysal, bu bakış açısının sosyal medyada ‘umut’ aşılayarak hatrı sayılır bir kitle oluşturabileceğini savunuyor.
Özellikle pandemi sonrası ekonomik krizin de etkisiyle “fast food” gibi “fast zenginleşme” hayali ortaya çıkarken, Polat’lar da bu hayali mümkün kılıyor.
Soysal, ‘Beş yıl önce hiçbir şeyi yokken, bir anda altın kahveler içiliyor. Bu insanların konuşma tarzları, evlerindeki ufak yerlerden yakaladıkları detaylar, halka iniyormuş gibi yaptıkları şeyler oluyor. Halkın giydiği pijamadan giyiyor gibi gözüküyor. ‘Ay anacım’ gibi laflarla konuşuyor. Onların kelimelerini kullanıyor. Bu da dolayısıyla özellikle takipçilerinin, ‘Çok paraları var ama bir taraftan da bizim gibi’ diye hissetmelerini sağlıyor’ değerlendirmesinde bulunuyor.
Yaşar Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Sinan Alper, Dilan ve Engin Polat çiftinin kara para aklama suçundan tutuklu yargılanmasına dair de kesinleşmiş bir hükmün henüz olmadığını hatırlatıyor.
İnsanlarda narsisizm, psikopati, Makyavelizm veya sadizm gibi özelliklerin ufak dozlarda da olsa bulunmasının illegal yollara yönelmesine neden olabileceğini söyleyen Alper, ‘Bu işlere girmenize sebep olan kişilik özellikleri bu çöküşünüzü de hazırlıyor’ diyor. Bu özellikler fazla gösterişe, insanları ezmeye dönebileceği gibi, şatafatlı videolarınızı izlerken hissedilene karşı duyarsız olma, eleştirilere daha yüksek sesle cevap vermeyi’ de beraberinde getiriyor.
İnsanlar neden gösterişli hayatlarını göze sokma, gösterme ihtiyacı duyuyor?
Cemre Soysal’a göre bu, insanların parayla olan ilişkisinden kaynaklı. Çiftlikbank ‘Tosuncuğu’ Mehmet Aydın ya da Dilan Polat için de bu durum geçerli, ‘Türkçede ‘sonradan görme’ dediğimiz bir tabir var. Gördüğü bir şey yok, para görmediğinin üstünü kapatacak bir makyaj gibi bu insanların hayatında.’
“Para, insan gustosunda böyle bir etkiye sahip.”
Paranın gelişime etkisini de açıklıyor Soysal, ‘Paranız olduğunda zamanla yapabilecekleriniz, onu neyin aracı olarak kullanacağınıza dair vizyonunuz gelişiyor. Bu yavaş yavaş gelişecek bir şey. Siz bir bitkiyi çok çabuk büyüsün diye normalde alacağının beş katı kadar sularsanız o bitki çürür. Sağlıklı büyüyebilmesi için onu vaktinde sulamaya ihtiyacınız var. Para, insan gustosunda böyle bir etkiye sahip.’
Sinan Alper, dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi Türk kültüründe de gösterişin saklanan bir varlık olduğunu söylerken, “Gözüne sokmayalım, nazar değer” gibi kültürel kodlar Polat çiftinde taban tabana zıt bir noktada “Burada kişisel bir ihtiyaçtan da kaynaklanıyor gibi” diyor.
İllegal yollardan para kazananların mümkün olduğunca gizlenmesinin beklendiğini belirten Alper, ancak genellikle bunun tam tersinin yaşandığını söylüyor. Kişinin kanunları görmezden gelmesini sağlayacak özelliklerinin şov yapmayı getirdiğini belirten Alper, ‘Aynı özelliğin bir yandan suç dünyasında başarı getirmesi, diğer yandan da çok fazla kafasını kaldırdığı için de yakalanma ihtimalini artırması, çift yüzlü bir madalyon gibi’ diyor.
Cemre Soysal, insanların sosyal medya kullanımında gösterişli hayatını paylaşmasının bir yerden sonra yumurta-tavuk denklemine döndüğünü söylerken, “Eğer, görülmek, bilinmek, tanınmak, onlar için bir ödül anlamına geliyorsa bu ödülü aldıkça daha çok yapmaya devam ediyor. İşin bir yerinden sonrası da zaten görünürlükle de para kazanmaya başlıyor ve sosyal bir sermayeden çıkıp, kapital bir sermayeye dönüşüyor.”
Sinan Alper de son olarak gösterişli hayatın sosyal medyaya yansıması potansiyelini birçok insanın taşıdığını söylerken, “Bunu pratikte böyle gözlemleyemeyeceğiz, çünkü böyle zengin çok az insan var” diye de ekliyor.
